Ideą bloga jest publikowanie eksperckiej wiedzy prawniczej, której wspólnym mianownikiem jest odzyskiwanie należnych świadczeń.
Najwyższy poziom – praktyczne rozwiązania – omówienia spraw
Po dwóch przełożonych terminach i alarmie bombowym, 11 maja 2021 r. odbyło się w końcu posiedzenie pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego w sprawie pytań dotyczących sposobu rozstrzygania spraw kredytobiorców umów walutowych (tzw. frankowiczów) przeciwko bankom o unieważnienie umów lub stwierdzenie bezskuteczności niektórych zapisów umów oraz o zapłatę.
Oto lista pytań:
- Czy w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie wiąże konsumenta, możliwe jest przyjęcie, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów? (trzeba jednak stanowczo podkreślić, że wbrew stanowisku banków nie ma w prawie polskim ani europejskim przepisu, który mógłby zostać tu wprowadzony w miejsce niedozwolonych klauzul i dlatego należy albo umowę unieważnić, albo pozostawić w formie czysto złotówkowej);
- Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego (to kredyt wyrażony w PLN i przeliczony do CHF przez bank celem zawyżania spłat) do takiej waluty umowa może wiązać strony w pozostałym zakresie?
- Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu denominowanego (to kredyt wyrażony w CHF i przeliczany na PLN instrumentalnie przez bank w chwili wypłaty kredytu) w walucie obcej umowa ta może wiązać strony w pozostałym zakresie?
- Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej, w wykonaniu której bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają odrębne roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron, czy też powstaje jedynie jedno roszczenie, równe różnicy spełnionych świadczeń, na rzecz tej strony, której łączne świadczenie miało wyższą wysokość? (to pytanie powinno zostać rozstrzygnięte zgodnie z przebijającą się w Sądzie Najwyższym tzw. teorią dwóch kondykcji),
- Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej z powodu niedozwolonego charakteru niektórych jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się od chwili ich wypłaty? (pytanie to ma olbrzymie znaczenie dla ustalenia czy oprócz nieważności lub bezskuteczności kredytobiorcy będzie przysługiwała zapłata),
- Czy, jeżeli w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej którejkolwiek ze stron przysługuje roszczenie o zwrot świadczenia spełnionego w wykonaniu takiej umowy, strona ta może również żądać wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych przez drugą stronę? (to pytanie Sąd Najwyższy powinien rozstrzygnąć negatywnie ponieważ te roszczenia banków są całkowicie bezpodstawne).
Te skomplikowane kwestie na przestrzeni ostatnich dwóch lat były przedmiotem wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (np. w sprawie Dziubak, oraz wyroków i uchwał SN (np. w sprawie wspomnianej już wyżej teorii dwóch kondykcji czyli odrębności roszczeń kredytobiorcy i banku a nie ich różnicy).
Ostatnio Sąd Najwyższy nadał tej teorii moc zasady prawnej.
Ujednolicenie odpowiedzi na te pytania ze strony Sądu Najwyższego pozwoli jeszcze łatwiej rozstrzygać sprawy w sądach powszechnych – a co za tym idzie kredytobiorcom łatwiej będzie określić:
- czy bank zgodzi się na ugodę i jakiej treści, a jeśli nie – czego oczekiwać w związku z wniesieniem pozwu lub sprzeciwu od nakazu zapłaty ze strony banku,
- w jaki sposób sformułować żądanie pozwu,
- o jaką kwotę wystąpić i jak napisać uzasadnienie.
Jako zwolennicy uwzględniania roszczeń frankowiczów w sporach z bankami bardzo się cieszymy, że Sąd Najwyższy po raz kolejny utrwalił w sprawach frankowych teorię zgodnie z którą konsument może dochodzić zwrotu kwot wpłaconych bankowi niezależnie od tego ile dotychczas mu wpłacił.
To znakomity argument dla tych, którzy nie zdążyli spłacić bankowi nawet należności głównej, czyli mówiąc innymi słowy – wierzytelność banku z tytułu wypłaty kredytu przewyższa wierzytelność kredytobiorcy z tytułu dotychczasowej spłaty.
Nie jest to jednak żadna przeszkoda do wystąpienia z pozwem o zapłatę tej kwoty, która została spłacona.
Jeśli zatem bank wypłacił 300.000 zł kredytu, a w chwili wystąpienia z pozwem konsument spłacił na rzecz banku kwotę 200.000 zł to i tak ma prawo do dochodzenia zwrotu całej kwoty 200.000 zł.
Przykład
Bank ma w tej sprawie ewentualne odrębne roszczenie o zwrot wypłaconej kwoty – ale jest ograniczony np. 3 letnim terminem przedawnienia roszczenia.
Jest to efekt uznania tzw. teorii dwóch kondykcji jako adekwatnej do rozpatrywania zwrotu tzw. bezpodstawnego wzbogacenia.
Ten kierunek orzeczniczy rozpoczął m. in. wyrok Sądu
Najwyższego z 11 grudnia 2019 r. (V CSK 382/18), omówiona wyżej uchwała zapadła 16 lutego 2021 r. (III CZP 11/20), a kolejnym silnym głosem SN na rzecz konsumentów ma być uchwała całej Izby Cywilnej SN zaplanowana na 25 marca 2021 r.
COVID-19 to temat-rzeka również dla prawników.
Z tego powodu w poprzednich wpisach pisałem o innych aspektach tego zagadnienia, a mianowicie, że koronawirus to powód do odszkodowania za przewlekłe postępowanie sądowe, że różnego rodzaju odszkodowanie może należeć się z tytułu kwarantanny.
Obecnie chciałem rozwinąć post, który dotyczył braku maseczki. Jak widać już w czerwcu pojawiały się orzeczenia, które uznawały mandaty za brak maseczki za nielegalne.
Następnie zaczęły zapadać wyroki w sprawach skarg obywateli na decyzje Sanepid. Dla zainteresowanych przytaczam niektóre wyroki.
- 1. Wyrok WSA w Warszawie
W jednej z takich spraw Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (sygn. VIII SA/WA 491/20) uznał, że nałożenie 5.000 zł kary było nielegalne bo naruszało art. 7, art. 52 ust. 1-3 i art. 92 ust. 1 Konstytucji RP (dotyczyło sprawy z kwietnia 2020 r.).
Sąd uznał, że nie doszło do realnego i bezpośredniego zagrożenia, a poza tym tak daleko idące ograniczenia nie mogły być nakładane rozporządzeniem.
Ponadto samo rozporządzenie wykraczało poza delegację w ustawie o chorobach zakaźnych i zapobieganiu zakażeń wśród ludzi. W stanie prawnym obowiązującym w kwietniu pozwalała ona bowiem nakładać jedynie obowiązki na osoby chore i podejrzane o chorobę.
- 2. Wyrok WSA w Opolu
Podobny wyrok wydał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu (sygn. II SA/Op 219/20), który uchylił decyzję wojewódzkiego inspektora sanitarnego w sprawie nałożenia kary w wysokości 10.000 zł. Fryzjer – w okresie obowiązywania zakazu świadczenia takich usług – strzygł klienta i w dodatku obaj przebywali bez maseczek. Fryzjer został ukarany mandatem i karą administracyjną.
Sąd uznał, że rozporządzenie dotyczące obostrzeń zostało wydane z naruszeniem Konstytucji RP, zwłaszcza art. 31 ust. 3 oraz art. 22 Konstytucji.
WSA w Opolu stwierdził wprost, że obostrzenia związane z ograniczeniem działania niektórych przedsiębiorców zostały wprowadzone z naruszeniem konstytucji, co uprawnia przedsiębiorców do dochodzenia odszkodowania za utracony zarobek.
- 3. Wyrok WSA w Gliwicach
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach uchylił decyzję inspektora sanitarnego, który nałożył 5 tys. zł kary na mężczyznę za odmowę poddania się kwarantannie po przekroczeniu granicy nie poddał się. (sygn. akt III SA/Gl 421/20, wyrok z 12 stycznia 2021 r.).
Sąd w Gliwicach w uzasadnieniu wyroku powołał się na argument który ma istotne znaczenie – a mianowicie taki, że skoro nie wprowadzono stanu klęski żywiołowej, to ograniczenia podstawowych wolności i praw człowieka nie mogą mieć miejsca (dotyczy to np. wolności osobistej czy swobody działalności gospodarczej).
Warto na te wyroki powoływać się w innych, podobnych sprawach.
TAK.
W niedawnym wyroku Sąd Najwyższy uznał, że za przewlekłość w rozpoznaniu apelacji (wynosiła ok. 1,5 r., w tym z powodu koronawirusa) należy się poszkodowanemu zadośćuczynienie.
Zadośćuczynienie to odpowiednia suma pieniężna za stres i frustrację, spowodowane przewlekłością postępowania sądowego.
W tej sprawie Sąd Najwyższy miał na uwadze przeprowadzone w sprawie czynności międzyinstancyjne, obiektywny czynnik jakim było przejście sędziego w stan spoczynku czy stan epidemiczny związany z rozprzestrzenianiem się koronawirusa, który niewątpliwie przyczynił się do opóźnienia w rozpatrywaniu spraw sądowych.
Z tych względów, w ocenie Sądu Najwyższego, kwota 2.500 zł rekompensuje zaistnienie i skutki przewlekłości postępowania.
Ponadto z uwagi na to, że w sprawie nie został wyznaczony termin rozprawy apelacyjnej Sąd Najwyższy zalecił Sądowi Apelacyjnemu rozpatrzenie sprawy w terminie trzech miesięcy od dnia zwrotu akt.
O orzeczeniu można przeczytać tutaj.
Autostrady, linie kolejowe czy np. Centralny Port Komunikacyjny, to nie tylko inwestycje celu publicznego, ale również kolizje z własnością prywatną właścicieli nieruchomości (działek, gruntów rolnych, domów i mieszkań).
Warto odpowiedzieć sobie na aktualne pytania na ten temat:
- Czy w takich sytuacjach państwo może wywłaszczać właścicieli? TAK. Podstawą jest ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity: Dz.U.2020.1990 t.j., pełny tekst ustawy bezpłatnie do pobrania tutaj).
- W jakich przypadkach jest to możliwe? Np. gdy nie ma innej możliwości realizacji zatwierdzonej inwestycji celu publicznego. Co to znaczy? Dla właściciela może to np. oznaczać możliwość zaprezentowania argumentacji iż są możliwości inne niż pozbawienie go nieruchomości,
- czy jest to nieodwołalne? NIE. Decyzja starosty o wywłaszczeniu jest zawsze zaskarżalna odwołaniem do organu II instancji, a ta – do wojewódzkiego sądu administracyjnego, a następnie do NSA.
- jak można przeciwdziałać wywłaszczeniu?
- Przede wszystkim wskazywać na inne możliwości realizacji inwestycji (bardzo duże pole manewru),
- Poza tym przeszkodą może być groźba eksmisji, która jest obecnie niemożliwa z uwagi na ustawę antycovidową (póki co nie ma od tego wyjątków, mimo że trwają prace parlamentarne pod kątem np. Centralnego Portu Komunikacyjnego),
- w związku z tym można w sądzie wykazywać niezgodność przepisów o eksmisji z Konstytucją i prawem Unii Europejskiej i żądać wstrzymania egzekucji,
- warto podkreślić, że trudniej jest wywłaszczyć nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym – np. nieposiadające księgi wieczystej, czy będące przedmiotem postępowań spadkowych,
- istotne jest wskazywanie na uchybienia proceduralne, dotyczące na przykład kodeksu postępowania administracyjnego, czy przepisów art. 48-52 ustawy o Centralnym Porcie Komunikacyjnym,
- kolejnym sposobem może być argumentacja, że niezbędna do wywłaszczenia jest jedynie część nieruchomości, a nie całość,
- można również zawrzeć dobrowolną umowę z władzą.
- O jakie odszkodowanie mogę walczyć w razie wywłaszczenia?
- w formie innej nieruchomości (również z dopłatą) albo w formie pieniężnej,
- w formie pieniężnej odszkodowanie rynkowe.
- Co to oznacza ? Istotne jest położenie, lokalizacja, wartość i stan, ceny gruntów i lokali w danej okolicy,
- ważne jest przeznaczenie i stan infrastuktury,
- warto zatem pamiętać, że działka inwestycyjna ma znacznie wyższą wartość niż działka rolna,
- przykładowo – dla Centralnego Portu Komunikacyjnego zasady wyliczania odszkodowań określa art. 47 ustawy o Centralnym Porcie Komunikacyjnym.
Niezależnie od tego, za działania władzy publicznej – nawet te zgodne z prawem, niezależnie od odszkodowania za wywłaszczenie, sąd może przyznać na zasadzie słuszności odrębne odszkodowanie.
Warto pamiętać, że przy tak ogromnym przedsięwzięciu istnieje szereg działań, które można podjąć indywidualnie i zbiorowo w celu uchronienia się od wywłaszczenia lub szkody majątkowej.
- Konsument „mądry po szkodzie”
Czasem przed agresywnym marketingiem bronić się trudno i nieraz zwykły obywatel (czyli konsument) zostaje „naciągnięty” przez bank (na kredyt/lokatę), ubezpieczyciela (na polisę) czy przed sprzedającego (na produkt).
Nieraz konsultant telefoniczny ubarwi ofertę tak, że wydaje się atrakcyjna, pozornie dostosuje ją do oczekiwań konsumenta i przekona do zawarcia umowy, która w rzeczywistości ma zupełnie inny kształt.
A konsument co do tego, że stracił, orientuje się dopiero po paru miesiącach, czyli dawno po upływie terminu na odstąpienie od umowy…
Czy można coś na to poradzić? TAK!
Czy możliwych rozwiązań jest wiele? TAK!
2. Umowa zawarta telefonicznie a formularze (opcja nr 1)
Nieraz niekorzystną umowę konsument zawrze np. telefonicznie. Obowiązkiem przedsiębiorcy jest wtedy przesłanie pełnej dokumentacji umowy (w tym formularza odstąpienia, regulaminu, wzorca itp.) konsumentowi niezwłocznie po zawarciu umowy.
Najczęściej jednak niekorzystne informacje nie są wyjaśnione (np. wysokość opłaty manipulacyjnej/administracyjnej) a w razie sporu przedsiębiorca argumentuje że konsument mógł samodzielnie zapoznać się z treścią umowy.
Jednakże w grę wchodzi art. 385 § 1 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym w razie sprzeczności treści umowy z wzorcem umowy strony są związane umową – czyli tym, co przedsiębiorca „obiecał” przez konsultanta.
3. Niedozwolone postanowienia umowne (opcja nr 2)
Bardzo często umowy konsumenckie oparte są o tzw. klauzule abuzywne, czyli niedozwolone postanowienia umowne. W tego typu postanowieniach celują często banki oraz instytucje finansowe (np. w umowach frankowych), ale również innego typu przedsiębiorcy.
Zgodnie z art. 385(1) § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
Będą to w szczególności umowy/formularze/OWU/regulaminy narzucone przez sprzedającego, a ich wadliwość bada się na chwilę zawarcia umowy.
4.Wprowadzenie w błąd (opcja nr 3)
Zgodnie z regulacją art. 84 § 1 k.c. w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Błąd taki musi być istotny.
Jeżeli oświadczenie woli było złożone innej osobie (czyli jeśli doszło do zawarcia odpłatnej umowy), uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć.
Manipulacja faktami i „ubarwianie” rzeczywistości przed przedstawiciela/pracownika sprzedającego (np. co do ryzyka kursowego) może świadczyć o wywołaniu u kupującego błędu.
5. Nieuczciwe praktyki rynkowe – odszkodowanie (opcja nr 4)
Nawet gdyby odrzucić trzy powyższe opcje, to nieraz konsument mógłby sformułować swoje roszczenie w oparciu o przepisy ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.
W myśl tych przepisów praktyka rynkowa stosowana przez przedsiębiorców wobec konsumentów jest nieuczciwa, jeżeli jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu (art. 4 ust. 1).
Zgodnie z art. 5 ust. 1 tej ustawy praktykę rynkową uznaje się za działanie wprowadzające w błąd, jeżeli działanie to w jakikolwiek sposób powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął.
Do klasycznych przykładów tego typu zachowania należy misselling, czyli sprzedaż produktów lub usług konsumentowi de facto niepotrzebnych, w dodatku w oparciu o okrojone informacje.
W tej sytuacji konsument może dochodzić odszkodowania w oparciu o regulację art. 12 tej ustawy.
6. Podsumowanie
Przedsiębiorcy stosują mnóstwo najróżniejszego rodzaju nieuczciwych praktyk marketingowych i tych o charakterze prawnym, w celu doprowadzenia do zawarcia umowy.
Jednakże nawet po zawarciu takiej umowy jej skuteczność można podważyć, a zapłacone środki odzyskać – gdyż sądy zasądzają konsumentom zwroty środków, wraz z odsetkami i kosztami.
Niekoniecznie.
Przesłanką zastosowania przepisów o ochronie wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika (art. 527 § 1 k.c.) jest istnienie po stronie dłużnika świadomości pokrzywdzenia wierzyciela – a nie brak zabezpieczeń innego rodzaju, np. hipoteki.
Istnienie takiego zabezpieczenia nie wyłącza możliwości
pokrzywdzenia wierzyciela – gdyż do pokrzywdzenia dochodzi
również wskutek takiego stanu faktycznego majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub
odwleczenie zaspokojenia wierzyciela.
W każdym przypadku potrzebna staje się jednak dalsza ocena,
uwzględniająca również charakter zabezpieczenia hipoteką przymusową, a zmierzająca do zbadania, czy
sytuacja wierzyciela uległa pogorszeniu w związku z koniecznością dodatkowego, znacznego nakładu kosztów,
czasu i ryzyka, wywołanego dochodzeniem zaspokojenia z nieruchomości, której własność została przeniesiona
na inny podmiot.
Zapraszam do lektury tekstu z wtorkowej „Rzeczpospolitej”, w którym omawiam szanse otrzymania w sądzie zadośćuczynienia przez bliskich osoby w ciężkim stanie zdrowia. 
Link do wydania internetowego: https://www.rp.pl/Rzecz-o-prawie/309019994-Michal-Burtowy-Sa-szanse-na-zadoscuczynienie-dla-bliskich-chorego.html
Jeśli do naruszenia praw autorskich dojdzie na kilku polach eksploatacji to odszkodowanie należy się oddzielnie za każde naruszenie pola.
Może to dotyczyć na przykład bezprawnego wykorzystania osobistego prawa twórcy do autorstwa utworu (np. podpisu) i posłużenie się dziełem (np. fotografią) oddzielnie w publikacji papierowej i w internecie.
W tej sytuacji odrębne wynagrodzenie należne będzie na każdym polu eksploatacji. Podstawą obliczenia wysokości odszkodowania będzie mógł stanowić cennik poszkodowanego autora.
W tym kontekście warto wiedzieć, że takie żądania można skumulować w jednym pozwie. Warto przy tym pamiętać o przymusie adwokackim oraz o skierowaniu pozwu do odpowiedniego sądu.
W tym celu, na przykład w procesie o ochronę dóbr osobistych, należy złożyć do sądu rozpoznającego sprawę wniosek o udostępnienie danych użytkownika IP przez administratora strony, na której doszło do pomówienia (czyli przypisania nieprawdziwych, negatywnych cech) lub zniewagi (czyli obrazy).
Sąd zażąda tych danych od przedsiębiorcy prowadzącego dany portal
– prawo pozwala na ujawnienie sądowi tych danych, a firma nie może odmówić przekazania informacji powołując się np. na art. 159 ust. 2 pkt 4 Prawa telekomunikacyjnego.
Już wcześniej podobne orzeczenia wydawał Naczelny Sąd Administracyjny, a obecnie stanowisko takie jednoznacznie wyraża Sąd Najwyższy.